Choroba nowotworowa może mieć bardzo zróżnicowany wpływ na seksualność człowieka. Jest on zależny jest od wielu czynników, między innymi od rodzaju i stadium choroby, rodzaju zastosowanego leczenia oraz indywidualnych cech pacjenta oraz wsparcia psychologicznego - zarówno ze strony specjalistów, jak i najbliższych pacjenta. Choroba nowotworowa może mieć wpływ na fizyczne i hormonalne zmiany w organizmie, obniżenie energii, przewlekłe zmęczenie, zmiany w wyglądzie, stres, zmiany emocjonalne czy też samoocenę, obraz ciała i relacje interpersonalne. Wszystkie wskazane powyżej obszary mogą mieć - większy lub mniejszy - wpływ na seksualność.
Niektóre rodzaje nowotworów i metody leczenia mogą prowadzić do fizycznych zmian, które mogą mieć wpływ na funkcję seksualną. Mogą, ale nie muszą - należy bowiem pamiętać o tym, że każdy przypadek jest inny, więc generalizowanie obarczone jest dużym marginesem błędu. Posługując się jednak konkretnymi przykładami - operacja usunięcia narządów płciowych może mieć istotny wpływ na doświadczenia związane z seksualnością. Równie istotne mogą być też inne metody leczenia - takie jak radioterapia (zwłaszcza w okolicach narządów płciowych) lub chemioterapia - mogą one skutkować odczuwaniem bólu, suchością pochwy lub problemami z erekcją. Zmniejszeniu może również ulec pożądanie i apetyt na bliskość fizyczną oraz seks[1].
Niektóre rodzaje nowotworów oraz stosowanego w ich przebiegu leczenia, mogą mieć wpływ na poziom hormonów. Przykładami leczenia, które ma przełożenie na zmiany hormonalne jest usunięcie jajników, operacyjne leczenie nowotworu piersi lub hormonalna terapia celowana. Tego typu leczenie może wpływać zarówno na poziom odczuwanego pożądania, jak też na funkcje seksualne[2].
Nowotwory oraz ich leczenie prowadzą zazwyczaj do obniżenia energii i zwiększonego odczuwania zmęczenia. Często towarzyszą temu również zmiany w wyglądzie, takie jak utrata wagi, utrata włosów, czy też blizny po operacjach. Warto pamiętać o tym, że seksualność ma różne wymiary, może obejmować również budowanie poczucia bezpieczeństwa i atrakcyjności. Seks nie jest zakazany dla pacjentów leczących się onkologicznie - jeżeli nie jest to nowotwór związany z narządami rodnymi.
Niewątpliwie trudna dla bliskich może być świadomość, że osoba chora onkologicznie często czuje się nieatrakcyjna i wadliwa. Zmiana w postrzeganiu samego siebie ma wpływ na odczuwany narastający stres oraz pogłębiające się obniżenie nastroju. To trudny moment zarówno dla osoby chorej, jak też dla bliskich jej osób. Osoba chora onkologicznie ma pełne prawo do bliskości - warto jest rozmawiać o swoich potrzebach i obawach[3]. Pomocnym może być formułowanie możliwie bezpośrednich komunikatów - np. “możesz mnie dotknąć”, “nie bój się mnie dotknąć, to mnie nie boli”, “to dla mnie ważne, chcę żebyś nadal mnie dotykał/a”, czy też “chcę, żeby jak najmniej się między nami zmieniło. Muszę jeździć do lekarza, muszę przyjmować leki, ale niech cała reszta będzie możliwie taka jak kiedyś, potrzebuję Twojego dotyku tak samo jak dawniej (lub nawet bardziej jak dawniej)”. Choroba nowotworowa może mieć wpływ na samoocenę, obraz ciała, relacje interpersonalne, czy postrzeganie własnej seksualności. Niektórzy pacjenci mogą odczuwać poczucie straty, strachu przed odrzuceniem, wstyd, trudności w komunikacji z partnerem lub trudności w odnalezieniu się w nowej rzeczywistości po diagnozie.
Ważne jest, żeby pacjenci rozmawiali ze swoimi lekarzami o wszystkich problemach związanych z seksualnością - istnieją bowiem różne strategie, terapie oraz metody leczenia, które mogą okazać się pomocne w radzeniu sobie z nowymi wyzwaniami, jakie stawia przed nami choroba. Wielu pacjentów również korzysta z pomocy psychologów, seksuologów lub grup wsparcia dla pacjentów[4]. Problemy związane z seksualnością mają wpływ na jakość życia i nie warto traktować ich marginalnie. Zdrowie seksualne jest ważne, a gdy pojawiają się związane z nim problemy warto skontaktować się ze specjalistami i prosić o pomoc.
Monika Kaszuba
[1] Dębska G., Samochowiec J.(2017). Problemy seksualne w przebiegu chorób nowotworowych. Psychiatria Polska, 51(6), s. 1127-1138
[2] Lemańska A., Skrzypulec-Pinta V., Łuszczak M, et al. (2013). Funkcja seksualna kobiet po leczeniu raka piersi. “Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu”, 19(4), s. 395-400
[3] Kowalski P., Filipiak M., Krajewski P. (2016). Prokreacja i seksualność pacjentów onkologicznych. Pielęgniarstwo Polskie, 2(60), s. 175-178
[4] Sobolewski M., (2018). Seksualność chorych na nowotwory narządu rodnego - zalecenia Europejskiego Towarzystwa Onkologicznego (ESMO) oraz innych towarzystw naukowych. Ginekologia Polska, 89(2), s. 103-107