Rehabilitację onkologiczną należy definiować jako proces medyczno-społeczny, którego celem jest przywrócenie lub poprawa stanu psychofizycznego pacjenta z chorobą nowotworową. Zgodnie z aktualnymi trendami i wytycznymi, powinna być postrzegana jako integralna i komplementarna część intedyscyplinarnego leczenia onkologicznego. Fizjoterapia w onkologii powinna uwzględniać nie tylko aspekt medyczny w postaci przywracania zdrowia, ale również kwestie społeczne - powrót do aktywności zawodowej i innych pełnionych ról społecznych.
Celem tego artykułu jest podkreślenie wagi i uczulenie lekarzy oraz pacjentów, o słuszności kierowania ich na rehabilitację psychofizyczną w przed i po operacjach chirurgicznych i onkologicznych.
Najczęstsze problemy po terapiach onkologicznych
Rozpoznanie u pacjenta nowotworu, łagodnego czy złośliwego, może prowadzić do głębokich zmian emocjonalnych, poczucia obniżenia własnej wartości i w rezultacie wycofania się z wielu ról pełnionych przed chorobą. Może również powodować spadek sił fizycznych, problemy z kondycją, obrzęki limfatyczne, bóle spowodowane zrostami czy bliznami. Również chemioterapia i radioterapia mogą powodować uszkodzenia mięśni, nerwów oraz tkanek. Uszkodzenia te mogą prowadzić do różnych zaburzeń, np.
- ubytków funkcjonalnych związanych pośrednio lub bezpośrednio z zakresem operacji,
- neuropatie po leczeniu radiologicznych i cytostatykami,
- zaburzenia w odpływie limfy po usunięciu węzłów chłonnnych,
- zaburzenia trawienia,
- bóle w obrębie klatki piersiowej oraz brzucha,
- w obrębie dna miednicy tj. nietrzymanie moczu, gazów, stolca, bólu miednicy, krocza czy dysfunkcji seksualnych.
Przygotuj się do zabiegu
Watro zaznaczyć, iż wizyta przed zabiegiem i badanie funkcjonalne jest niezwykle istotne w procesie potencjalnego leczenia pooperacyjnego. Ocena funkcji oddechowych, wydolnościowych, nerwowo-mięśniowych, a także nauka tych wszystkich składowych przed zabiegiem, znacznie przyśpiesza procesy regeneracyjne oraz szybszy powrót do możliwie optymalnego stanu sprzed zabiegu.
Zabiegi fizjoterapeutyczne mogą pomóc pacjentom szybciej wrócić do zdrowia po operacji i zmniejszyć ryzyko powikłań, zwłaszcza przeciwzakrzepowych. Fizjoterapeuci mogą również zapewnić edukację w zakresie technik oddechowych oraz strategii radzenia sobie z bólem. Ćwiczenia oddechowe skutecznie zmniejszają lęk i poprawiają funkcję płuc, która może być osłabiona po operacji, intubacji i lekach opiatycznych.
Co z bliznami?
Fizjoterapeuci biorą udział w edukacji i pielęgnacji zarządzania bliznami pooperacyjnymi. Techniki pracy z bliznami pomagają zmniejszyć ich restrykcje tkankowe, zmniejszyć dolegliwości bólowe, a także odzyskać zakres ruchu sprzed zabiegu. Praca z bliznami ma kluczowy wpływ nie tylko na prawidłowy ślizg narządów względem siebie, ale także prawidłowe ukrwienie i pracę układu krążenia, limfatycznego i nerwowego. Terapia manualna obejmuje praktyczne techniki mobilizacji stawów oraz tkanek miękkich, pracy na powięzi, więzadłach, głębokiej pracy pośredniej i bezpośredniej na narządach wewnętrznych oraz otrzewnej, terapię wisceralną, techniki osteopatyczne.
Rehabilitacja onkologiczna musi być działaniem bardzo złożonym ze względu na ogromną rolę czynnika psychologicznego.
W pierwszej kolejności musimy określić potrzeby oraz cele pracy dla konkretnej osoby. Może to obejmować następujące elementy:
Ocena
Pierwszym krokiem w opracowaniu planu fizjoterapii dla pacjenta jest przeprowadzenie dokładnej oceny jego funkcji fizycznych. Może to obejmować ocenę zakresu ruchu, siły, równowagi i wytrzymałości. Terapeuta powinien wziąć pod uwagę również dolegliwości bólowe odczuwane przez pacjenta.
Wyznaczenie celów
Na podstawie oceny , fizjoterapeuta będzie współpracował z pacjentem w celu ustalenia i wyznaczenia realistycznych ,na dany moment celów. Cele te mogą obejmować poprawę moblilnosci, zmniejszeni bólu, zwiększenie siły lub ogólną poprawę jakości życia.
Zalecenia dotyczące ćwiczeń
Fizjoterapeuta opracowuje program ćwiczeń dostosowany do konkretnych potrzeb, możliwości i celów pacjenta. Może on obejmować ćwiczenia poprawiające zakres ruchu, siłę, wytrzymałość, ale również przy stosowanie do wykonywania czynności dnia codziennego jak mycie, ubieranie, przygotowywanie posiłków. Techniki relaksacji i zmniejszania stresu.
Edukacja
Zaplecze fizjoterapeutyczne zapewni pacjentowi edukację w kontekście prawidłowej mechaniki ciała ,postawy, aby zapobiec urazom lub/i uszkodzeniom wtórnym. Jak prawidłowo i bezpiecznie wykonywać czynności do których pacjent jest przystosowany.
Techniki wspomagające obejmujące terapię pośrednią i bezpośrednią
Techniki wspomagające obejmują między innymi terapię manualna, powięziową, która ma na celu poprawę ślizgu powięzi i struktur okalających, ale także poprawę mikrokrążenia. Terapia wisceralna ,praca z bliznami, zrostami i innymi zaburzeniami strukturalnymi pomaga w niwelowaniu dolegliwości bólowych.
Kontynuacja
Fizjoterapeuta będzie monitorował postępy pacjenta i w razie potrzeby dostosowywał plan leczenia. Zapewni także stałe wsparcie i zachętę, aby pomóc pacjentowi osiągnąć jego cele.
PAMIĘTAJ!
Plan fizjoterapii dla pacjenta onkologicznego powinien być dostosowany do jego potrzeb i celów. Konieczne jest wdrożenie szybko dostępnych i ogólnodostępnych planów fizjoterapii onkologicznej poza szpitalem. Jednym z takich programów, tak najprościej rzecz ujmując, jest postępowanie według zasady 6E. Nazwa pochodzi od pierwszych liter kluczowych aktywności, które po wprowadzeniu w życie pomogą usprawnić chorego. Są to: education (edukacja), energy conservation (oszczędzanie energii), exercise (ćwiczenia fizyczne), energy restoration (odnawianie energii), easing stress (łagodzenie stresu) oraz eating well (zdrowe odżywianie). Stosując się do tych sześciu zasad, można tak zaplanować codzienne funkcjonowanie chorego, aby pomóc mu wyjść z błędnego koła zmęczenia.
AUTOR:
Karolina Olszewska
Fizjoterapeuta uro-ginekologiczny żeński i męski, akupunkturzysta, hirudoteraputa