Edukacja
Selen
Selen to śladowy minerał w diecie człowieka. Śladowa jest również wiedza w społeczeństwie na temat wpływu tego pierwiastka na ludzkie zdrowie. Zdecydowanie nie cieszy się taką popularnością jak magnez, czy cynk, choć jest równie niezbędny w naszej diecie. Wiedzę o istnieniu selenu ludzkość posiadła już ponad 2 wieki temu, kiedy to został wyizolowany przez szwedzkiego chemika Jacoba Brezeliusa. Co więcej wiemy o nim teraz? Przede wszystkim to, że jest niezbędnym składnikiem enzymów biorących udział w procesach oksydoredukcyjnych oraz cytochromu, dzięki którym chroni błony komórkowe, a więc i same komórki, przed stresem oksydacyjnym. Stąd też wynika jego korzystny wpływ na układ immunologiczny. Osoby dotknięte jakimkolwiek zaburzeniem pracy tarczycy z pewnością zetknęły się z informacją na temat jego kluczowej roli w metabolizmie hormonów tego gruczołu. Problem męskiej niepłodności pozwolił zwrócić uwagę na rolę selenu w prawidłowej spermatogenezie, gdzie składnik ten jest konieczny do powstania plemników o prawidłowej budowie i pożądanej ruchliwości. Mniej znane właściwości selenu to wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu mięśniowego, w tym mięśnia sercowego. Są one na tyle istotne, że w regionach świata narażonych na skrajnie niedobory tego pierwiastka, mamy do czynienia ze specyficzną kardiomiopatią (choroba Keshan). Znajdziemy również informacje potwierdzające wpływ na niską masę urodzeniową noworodków, których matki wykazywały niedobory tego mikroelementu. Ciekawe są doniesienia na temat wpływu selenu na układ nerwowy, gdzie niedobory objawiają się spadkami nastroju. I wreszcie, związany z działaniem antyoksydacyjnym, wpływ na rozwój/zahamowanie niektórych chorób nowotworowych, np.: raka prostaty, płuc czy jelita grubego. Niedobory selenu mogą objawiać się poprzez: - wypadanie włosów i łamliwość paznokci, - zaburzenia ze strony układu nerwowego (obniżony nastrój, stany depresyjne), - uczucie zmęczenia, - osłabienie mięśni szkieletowych i mięśnia sercowego, - osłabioną odporność, - nieprawidłowości pracy tarczycy, - zaburzenia męskiej płodności. Gdzie szukać selenu? Pierwiastek jest pobierany z gleby przez rośliny, które stają się pokarmem dla zwierząt roślinożernych. Teoretycznie więc, zarówno pokarm zwierzęcy, jak i roślinny może być jego źródłem. Pokarmy polecane przy niedoborach to najczęściej: podroby (nerki), jaja, nabiał, ryby morskie, grzyby, czosnek oraz orzechy brazylijskie. Te ostatnie, powszechnie uznawane za najbogatsze źródło, nie pochodzą oczywiście z naszego regionu, a kupując je możemy nie mieć 100% pewności, czy rzeczywiście pochodzą z obszarów zasobnych w ten pierwiastek. W praktyce, w polskiej szerokości geograficznej, mamy do czynienia z niską zawartością selenu w glebie, która wynika z położenia geograficznego. Skały, z których powstaje gleba na naszych rodzimych obszarach, są bardzo ubogie w selen. Dodatkowo kwaśny charakter tych gleb utrudnia roślinom absorbcję wspomnianego minerału. Rozwiązaniem na uzupełnienie niedoborów może okazać się suplementacja. W preparatach dostępnych na rynku znajdziemy zarówno formy organiczne (l-selenometionina), jak i nieorganiczne, np.: selenian sodu. Dzienna zalecana norma spożycia selenu dla osób dorosłych została określona na poziomie 55 mcg. Natomiast suplementy mogą zawierać dawkę blisko czterokrotnie wyższą,do 200 mcg. Suplementując selen warto pamiętać, że jest on dla człowieka pierwiastkiem śladowym, a to oznacza, że pomiędzy dawką terapeutyczną, a toksyczną jest niewielka różnicą. Dlatego też, mimo potencjalnych niedoborów, decydując się na suplementację, należy stosować ją bardzo rozważnie, zgodnie z sentencją Paracelsusa Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną. Marta Wcześniak BIBLIOGRAFIA: Piotrowska „Zawartość selenu w uprawnych glebach Polski ”, Roczniki Gleboznawcze T XXXX, Nr 1, Warszawa 1984 Golonko, B. Matejczyk „Dwa oblicza selenu, wybrane aspekty aktywności biologicznej selenu” Civil and Enviromental Engineering 9 (2018) Ratajczak, M. Gietka-Czemel „Rola Selenu w organizmie człowieka” Postępy Nauk Medycznych 2016 XXXIX(12) Uchwała NR 7/2021 Zespołu ds. Suplementów Diety z dn. 28.10.2021
Przeczytaj artykuł
Lek czy suplement diety? Co wybrać?
Panie Magistrze poproszę magnez „w formie LEKU”. Takim zwrotem często rozpoczyna się rozmowa przy okienku aptecznym. Następnie pacjent rozpoczyna długą analizę składu i opakowania, aby być w 100% przekonany, że nie znajdzie na nim napisu „suplement diety”. Farmaceuta często unika konwersacji na ten temat, ale mimo to powinien być przygotowany do rozmowy z pacjentem. Problem rozróżnienia i porównania leków i suplementów diety jest dosyć trudny. Obie kategorie produktów stoją na sąsiadujących ze sobą stanowiskach, mają podobny skład, a często taki sam. Na czym polega więc zagadka i dlaczego pacjenci tak usilnie starają się nabyć właśnie lek, a nie suplement diety? Zacznijmy może od poszczególnych definicji. Produktem leczniczym - jest substancja lub mieszanina substancji, przedstawiana jako posiadająca właściwości zapobiegania lub leczenia chorób występujących u ludzi lub zwierząt lub podawana w celu postawienia diagnozy lub w celu przywrócenia, poprawienia lub modyfikacji fizjologicznych funkcji organizmu poprzez działanie farmakologiczne, immunologiczne lub metaboliczne. (Prawo Farmaceutyczne z dnia 6 września 2001 roku, Rozdział 1 Art.2 Pkt 32.) Z definicji zawartej w ustawie jasno wynika że lek (produkt leczniczy) zapobiega chorobom, leczy je, poprawia lub modyfikuje funkcje fizjologiczne organizmu. Natomiast: Suplement diety – środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, pojedynczych lub złożonych, wprowadzany do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie, w postaci: kapsułek, tabletek, drażetek i w innych podobnych postaciach, saszetek z proszkiem, ampułek z płynem, butelek z kroplomierzem i w innych podobnych postaciach płynów i proszków przeznaczonych do spożywania w małych, odmierzonych ilościach jednostkowych, z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego. (U S T AWA z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia, DZIAŁ I, Art.3 pkt.3, ppk39) Jak wynika z tej definicji suplement diety to środek spożywczy, który ma uzupełnić normalną dietę w witaminy, minerały i „inne” substancje. Na pierwszy rzut oka widać różnicę, ale czy na pewno? Przyglądając się ostatniej części definicji: z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego dochodzimy do punktu, w którym nie sposób odróżnić suplement diety od leku. Jaka jest bowiem różnica pomiędzy produktem leczniczym zawierającym 2000 j.m. witaminy D3 w postaci cholekalcyferolu, a suplementem diety zawierającym dokładnie to samo w takiej samej postaci, ale w kapsułkach? Różnic pomiędzy lekiem a suplementem diety jest kilka, ale żadna ze stron nie osiąga jednoznacznej przewagi konkurencyjnej. Pierwsza sprawa dotyczy aspektów prawnych. Różne instytucje zajmują się rejestracją obu grup produktów. Rejestracją leków zajmuje się URL (Urząd Rejestracji leków). Dokonuje tego na podstawie wielu badań i certyfikatów. Natomiast dopuszczeniem do obrotu na terenie kraju zajmuje się już Główny Inspektor Farmaceutyczny. Również suplementy diety rejestrowane są urzędowo za sprawą Głównego Inspektora Sanitarnego (GIS) na podstawie złożonego przez przedsiębiorcę wniosku. Nie jest więc prawą, że suplementy nie są objęte kontrolą, ponieważ GIS może odmówić rejestracji lub w wypadku niepewności może poprosić o opinię URL. Procedura rejestracji suplementów diety jest krótsza i łatwiej ją przeprowadzić, dlatego wielu producentów leków kolejne swoje produkty rejestrują właśnie w tej kategorii. Druga sprawa to dawki poszczególnych składników. Opierając się na definicjach dawki substancji w leku wykazują działanie lecznicze lub zapobiegające, natomiast w suplemencie są one odżywiające. Nie mniej zaskakujący jest fakt istnienia witaminy C – leku w dawkach 200 i 500 mg w obecności tej samej witaminy – suplementu w dawkach 1000 i 2000 mg. Pojawiają się pytania o faktyczne zapotrzebowanie organizmu, dawkę wywołującą działanie lecznicze lub odżywcze, a także dawkę zbyt dużą, aby była bezpieczna. Kolejny aspekt dotyczy pochodzenia składników zawartych w produktach. Ze względu na duże wymogi standaryzacyjne i czystość substancji w produktach leczniczych stosuje się często substancje syntetyczne, uzyskane na drodze reakcji chemicznych. Suplementy diety zawierają często składniki pochodzenia naturalnego, co wydaje się rozwiązaniem zdrowszym i bardziej dopasowanym do żywego organizmu. Zawierają też składniki roślinne i ich wyciągi. Niekiedy w suplementach diety zawarte są składniki roślin, których nie spotykamy w naszym klimacie i w Europie, a które mają udowodniony pozytywny wpływ na zdrowie i kondycję. Kolejne różnice dotyczą promocji i reklamy. Żadne elementy opakowania, nazwy, reklamy suplementów nie mogą sugerować właściwości leczniczych. Każde opakowanie ponadto musi posiadać opis „SUPLEMENT DIETY”. Każdego dnia jesteśmy atakowani reklamami leków i suplementów tak, że trudno rozeznać się co i czy warto zakupić, aby wspomóc swoje zdrowie. Każdego dnia spożywamy dużą ilość leków i suplementów diety. Wynika to z tego, że dostępność suplementów jest bardzo duża, nasilona jest reklama w środkach przekazu, a społeczeństwo nauczone jest reagowania na zmiany w swoim zdrowiu poprzez zakup kolejnych preparatów. Suplementy służą poprawie kondycji, włosów, paznokci, skóry, oczu, stawów itd. Suplementujemy witaminy, minerały i zioła korzystając z produktów wieloskładnikowych. Dlatego istotnym jest aby poznać dokładnie skład danego preparatu. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że w kilku preparatach znajdą się takie same składniki i poprzez przyjmowanie całej gamy środków dostarczymy za wysokie dawki wspomnianych witamin czy minerałów. Warto też pamiętać, że najważniejszym źródłem suplementacyjnym jest żywność, czyli to co spożywamy. Jak zatem należy podejść do stosowania suplementów aby było to bezpieczne? Pamiętajmy o tym, że wybór leku jako formy bezpiecznej nie zawsze zaspokoi potrzeby żywieniowe i zdrowotne organizmu. Z drugiej jednak strony nie wszyscy producenci suplementów spełniają normy jakościowe wytwarzanych produktów. Biorąc całe to podsumowanie pod uwagę należy trzymać się kilku reguł aby osiągnąć odpowiedni efekt żywieniowy przy jednoczesnym zachowaniu bezpieczeństwa. Oto reguły, którymi warto się kierować Wybierajmy suplementy z wyższej półki – jest kilka wiodących firm na rynku. Niektóre z nich znaleźć można na naszej stronie internetowej. Firmy posiadające bogate doświadczenie, certyfikowane produkty i standardy produkcyjne typu GMP, ISO itp. Najkorzystniejszą ofertę posiadają firmy, które we własnym zakresie uprawiają zioła lecznicze i produkują składniki witaminowo-mineralne w miejsce masowego zakupu od dostawców. Stosujmy tylko te substancje, które są nam potrzebne – najlepiej dobór składników ustalić ze specjalistą. Nie stosujmy suplementów z rekomendacji osób postronnych. Niezwykle ważny jest odpowiedni dobór suplementów w chorobach onkologicznych jak i terapiach poonkologicznych. Wiele składników posiada zdolność do stymulacji nadmiernego wzrostu komórek. Jeżeli to możliwe, stosujmy preparaty jednoskładnikowe lub kilkuskładnikowe. Unikniemy wtedy możliwości zdublowania dawek tej samej substancji. Zapytajmy specjalistę kiedy i jak przyjmować dany produkt. Często wchłanialność substancji i działanie całego preparatu zależy od pory dnia czy posiłku, który przyjmujemy. W świetle tych założeń uważam, że stosowanie suplementów diety może być bezpieczne i przynosić dobre rezultaty. Wybierając wyłącznie produkty lecznicze nie osiągniemy długofalowych efektów i widocznych rezultatów. Dobrze zbalansowanym i przemyślanym połączeniem leku i suplementu diety można osiągnąć bardzo dobre rezultaty. Stosujmy leki, które są dla nas niezbędne, stosujmy suplementy diety, których nam potrzeba, ale nie zapominajmy o prawidłowym odżywczym jedzeniu, w tym owoców i warzyw. Krzysztof Juszkiewicz
Przeczytaj artykuł
Kiedy warto udać się do gastroenterologa?
Zdrowie układu pokarmowego odgrywa kluczową rolę w ogólnym stanie zdrowia jednostki. Nasz układ pokarmowy nie tylko odpowiada za przyswajanie składników odżywczych, ale również pełni istotną funkcję w układzie odpornościowym i metabolizmie. Jednakże, jego nieprawidłowe funkcjonowanie może prowadzić do różnorodnych problemów zdrowotnych. Dlatego też, zrozumienie znaczenia zdrowia układu pokarmowego i świadomość sygnałów, które mogą wskazywać na konieczność konsultacji z gastroenterologiem, są niezwykle istotne dla zachowania pełni zdrowia i dobrego samopoczucia. Objawy, które mogą wskazywać na potrzebę wizyty u gastroenterologa, są zwykle związane z dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi i mogą być różnorodne. Wśród nich wyróżnia się: Ból brzucha, który może występować w różnych miejscach i mieć różny charakter (tępy, kłujący, skurczowy). Jeśli ból utrzymuje się przez dłuższy czas lub pojawia się regularnie, może to być sygnał, że istnieje problem w układzie pokarmowym, który wymaga oceny specjalisty. Zgaga, czyli uczucie palenia lub pieczenia w okolicy przełyku i klatki piersiowej. Jej częste występowanie może wskazywać na chorobę refluksową przełyku, czyli cofanie się do niego treści żołądkowej, prowadzące do uszkodzenia błony śluzowej. Nawracające uszkodzenia i stany zapalne, predysponują do procesów nowotworowych, dlatego szybsza diagnoza i rozpoczęcie leczenia wiążą się z lepszym rokowaniem. Wzdęcia, nudności, wymioty, biegunka lub zaparcia mogą wskazywać na różne schorzenia, takie jak zespół jelita drażliwego, choroba zapalna jelit, infekcje jelitowe lub inne zaburzenia trawienia. Nagła i niezamierzona utrata masy ciała. Jeżeli zauważalnie traci się na wadze pomimo utrzymania normalnego apetytu i zdrowego tylu życia, może to być powód do konsultacji z gastroenterologiem. Utrata masy ciała może być spowodowana różnymi schorzeniami układu pokarmowego, takimi jak choroba zapalna jelit, celiakia, rak jelita grubego lub inne poważne zaburzenia, jednakże przyczyną może być również choroba nowotworowa. Zmiany w konsystencji stolca mogą być istotnym sygnałem innych niż nowotworowe problemów zdrowotnych. W przypadku obserwacji ciągłej biegunki lub zaparć, a także zmiany koloru, konsystencji lub wyglądu stolca, zaleca się konsultację z gastroenterologiem. To może sugerować nie chorobę nowotworową a problemy, takie jak zespół jelita drażliwego, choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego lub inne schorzenia, co wymaga wykonania diagnostyki w gabinecie lekarskim. Występowanie chorób nowotworowych układu pokarmowego w rodzinie. Aktualnie obowiązują i nadal są rozwijane odrębne zalecenia dla takich pacjentów. Obejmują one najczęściej sugestie odnoszące się do przyspieszonych badań wykrywających wczesne sygnały tych schorzeń oraz wykonywanie rozszerzonego panelu badań genetycznych. W związku z tym, obecność chorób o charakterze nowotworowym lub autoimmunologicznym w rodzinie powinna skłonić innych krewnych do podjęcia odpowiednich działań profilaktycznych i monitorowania swojego zdrowia. Czynniki środowiskowe, takie jak dieta, styl życia, czynniki stresowe czy infekcje, również odgrywają istotną rolę w występowaniu nowotworów układu pokarmowego. Nawyki żywieniowe i styl życia mogą być podobne w rodzinach, co przyczynia się do podobnego środowiska, które może sprzyjać rozwojowi tych schorzeń. Regularne badania oraz stosowanie zdrowych nawyków żywieniowych i stylu życia mogą pomóc w zapobieganiu lub wczesnym wykrywaniu tych chorób. UWAGA! W przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów, niezwykle ważne jest, aby nie zwlekać z wizytą u gastroenterologa. Wczesne rozpoznanie i leczenie poważnych problemów układu pokarmowego, w tym choroby nowotworowej, mogą mieć kluczowe znaczenie dla dalszego prowadzenia zdrowego życia. Adam Trzciński
Przeczytaj artykuł
Rola fizjoterapii w redukcji stanów zapalnych u pacjentów
Fizjoterapia, jako integralna część rehabilitacji medycznej, odgrywa kluczową rolę w zarządzaniu stanami zapalnymi u pacjentów. Stany zapalne są często związane z szeregiem chorób, w tym z reumatoidalnym zapaleniem stawów, a nawet chorobami układu sercowo-naczyniowego. Fizjoterapia może pomóc w łagodzeniu objawów i przyspieszaniu procesu gojenia. Mechanizmy działania Fizjoterapia stosuje różne metody i techniki, które pomagają w redukcji stanów zapalnych, takie jak terapia manualna, ćwiczenia terapeutyczne, terapia ciepłem i zimnem, ultradźwięki czy elektroterapia. Te techniki mają na celu zmniejszenie bólu, poprawę mobilności, zwiększenie siły mięśniowej, a także poprawę ogólnej wydolności organizmu. Terapia manualna Terapia manualna, która obejmuje masaż i mobilizację stawów, pomaga w zmniejszeniu stanów zapalnych poprzez poprawę krążenia i zmniejszenie napięcia mięśniowego. Poprawa krążenia pomaga w dostarczaniu składników odżywczych do obszaru zapalnego i przyspiesza usuwanie produktów odpadowych, co przyspiesza proces gojenia. Ćwiczenia terapeutyczne Ćwiczenia terapeutyczne są kluczowym elementem fizjoterapii. Pomagają one w utrzymaniu i poprawie zakresu ruchu, zwiększają siłę mięśniową i poprawiają ogólną wydolność organizmu. Regularne ćwiczenia mogą także pomóc w redukcji stanów zapalnych poprzez zwiększenie produkcji naturalnych przeciwbólowych i przeciwzapalnych substancji organizmu, takich jak endorfiny. Terapia ciepłem i zimnem Terapia ciepłem i zimnem jest często stosowana w celu zmniejszenia stanów zapalnych. Ciepło pomaga w zwiększeniu krążenia krwi, co przyspiesza proces gojenia, podczas gdy zimno pomaga w zmniejszeniu bólu i obrzęku. Elektroterapia i ultradźwięki Elektroterapia i ultradźwięki są innymi popularnymi technikami stosowanymi w fizjoterapii. Elektroterapia wykorzystuje prąd elektryczny do stymulacji nerwów i mięśni, co pomaga w zmniejszeniu bólu i obrzęku. Ultradźwięki natomiast, poprzez wytwarzanie fali dźwiękowej, mogą pomóc w redukcji stanów zapalnych poprzez poprawę krążenia krwi i stymulację procesów gojenia. Fizjoterapia jest zatem kluczowym elementem w leczeniu i zarządzaniu stanami zapalnymi. Dzięki zastosowaniu odpowiednich technik, fizjoterapia pomaga w redukcji bólu i obrzęku, zwiększa zakres ruchu i poprawia jakość życia pacjentów. Jednakże, ważne jest, aby pamiętać, że fizjoterapia jest częścią kompleksowego planu leczenia i powinna być stosowana w połączeniu z innymi formami terapii, takimi jak środki przeciwzapalne i zmiana stylu życia. Patryk Pyrz
Przeczytaj artykuł
Rola aktywności fizycznej w profilaktyce zachorowania na raka
Ćwiczenia mogą zwiększyć motywację do zmiany stylu życia, poprawić wydolność tlenową, poprawić sprawność fizyczną, kontrolować zmęczenie i poprawić jakość życia [1], a to tylko wycinek ich dobroczynnego wpływu na organizm człowieka w każdym wieku. Szacuje się, że niemal połowie przypadków nowotworów można zapobiec poprzez zmianę trybu życia, w tym przez podjęcie aktywności fizycznej [2], która jest jednym z czterech filarów zdrowia. W raporcie The World Cancer Research Fund (WCRF) opublikowanym w 2020 roku organizacja wskazuje, że odgrywa ona znaczącą rolę w profilaktyce nowotworowej [3]. Do głównych zalet aktywności ruchowej zalicza się regulację masy ciała, poprawę wydolności układu krążenia i oddechowego, a także wzmocnienie mięśni i kości. Zwiększeniu ulega też przepływ krwi i dotlenienie tkanek, co przekłada się na większą energię i witalność. Ponadto ruch ma realny wpływ na zdrowie psychiczne ponieważ regularne ćwiczenia mogą zmniejszyć objawy depresji, lęku i stresu dzięki uwalnianiu hormonów, które mogą poprawić nastrój i uczucie ogólnego dobrego samopoczucia. Aktywność fizyczna poprawia też funkcje poznawcze, czyli pamięć, koncentrację i zdolność do skupienia uwagi, a także zdecydowanie zwiększa jakość snu poprzez regulację rytmu dobowego. Regularny ruch może pomóc w szybszym zasypianiu i umożliwiać głębszy sen, a dodatkowo obniża ciśnienie krwi, zmniejszając ryzyka chorób serca. Wieloletnie badanie Europejskiego Badania Prospektywnego nad Rakiem i Życiem (European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition - EPIC) obejmujące ponad 500 000 osób wykazało, że regularna aktywność fizyczna była związana z niższym ryzykiem wielu rodzajów nowotworów, takich jak rak jelita grubego, rak piersi, rak trzustki i rak endometrium [4]. Metaanaliza przeprowadzona na podstawie 170 badań potwierdziła, że regularna aktywność fizyczna jest związana ze zmniejszonym ryzykiem raka jelita grubego. Obserwowano, że osoby angażujące się w regularne ćwiczenia fizyczne miały o 24% niższe ryzyko rozwoju tego rodzaju nowotworu w porównaniu z osobami prowadzącymi siedzący tryb życia [5]. Badanie opublikowane w British Journal of Cancer wykonane także przez European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition - EPIC stwierdziło, że regularna aktywność fizyczna może obniżyć ryzyko raka piersi u kobiet po menopauzie. Kobiety, które wykonywały przynajmniej 7 godzin umiarkowanej aktywności fizycznej tygodniowo, miały o 13% niższe ryzyko rozwoju raka piersi w porównaniu z osobami nieaktywnymi fizycznie [6]. Systematyczna aktywność fizyczna, którą można swobodnie wybrać z wielkiego wachlarzu możliwości od spacerów na łonie natury, przez gry zespołowe, aż po indywidualne treningi na siłowni, stanowi ogromne wsparcie w profilaktyce nowotworowej. Jest stałym elementem zdrowego stylu życia, który modyfikuje się w zależności od możliwości, potrzeb i preferencji. Prócz oczywistych fizycznych korzyści jakie ze sobą niesie, ma realny wpływ na poprawę nastroju i samopoczucia. Jej dobroczynny wpływ na organizm jest wielowymiarowy, dlatego warto ją na stałe wpleść w plan tygodnia. Zuzanna Pilipiuk Qiaoyun Wang, Wenli Zhou, (2020) Roles and molecular mechanisms of physical exercise in cancer prevention and treatment, J Sport Health Sci. 2021 Mar;10(2):201-210. doi: 10.1016/j.jshs.2020.07.008. Epub 2020 Jul 30. Christine M Friedenreich, Charlotte Ryder-Burbidge, Jessica McNeil, (2021). Physical activity, obesity and sedentary behavior in cancer etiology: epidemiologic evidence and biologic mechanisms, Mol Oncol. 2021 Mar;15(3):790-800. doi: 10.1002/1878-0261.12772. Epub 2020 Aug 18. Steven K Clinton, Edward L Giovannucci, Stephen D Hursting, (2020). The World Cancer Research Fund/American Institute for Cancer Research Third Expert Report on Diet, Nutrition, Physical Activity, and Cancer: Impact and Future Directions, Żuławski, W., Rutkowski, A., & Dziki, A. (2015). Influence of physical activity on the risk of colorectal cancer in the population of the European countries. Contemporary Oncology, 19(1), 7-13. Keum, N., & Giovannucci, E. (2019). Global burden of colorectal cancer: emerging trends, risk factors and prevention strategies. Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology, 16(12), 713-732. Steindorf, K., Ritte, R., Eomois, P. P., Lukanova, A., Tjonneland, A., Johnsen, N. F., ... & Schütze, M. (2013). Physical activity and risk of breast cancer overall and by hormone receptor status: the European prospective investigation into cancer and nutrition. International Journal of Cancer, 132(7), 1667-1678.
Przeczytaj artykuł
Potrzeby w chorobie nowotworowej - jak je komunikować?
Komunikacja dotycząca potrzeb seksualnych w chorobie nowotworowej jest ważna, ale niestety często pomijana. Istnieje bowiem błędne przekonanie, że wobec wielu wyzwań jakie niesie ze sobą dla pacjenta choroba nowotworowa, seksualność to jedna z ostatnich rzeczy, jakie powinno brać się pod uwagę. Absolutnie nie jest to prawdą - potrzeby seksualne to potrzeby fizjologiczne i dokładnie tak jak każde inne wymagają zaspokojenia. Oczywiście w przebiegu choroby onkologicznej możliwości zaspokajania potrzeb seksualnych mogą (ale nie muszą) być nieco zmodyfikowane, ale nie oznacza to tego, że życie seksualne pacjenta przestaje być źródłem spełnienia i satysfakcji [1]. Ważną rolę w procesie dbania o dobrostan pacjenta onkologicznego ma zespół leczący. Przede wszystkim dobrą praktyką jest stworzenie dla pacjenta bezpiecznego i zaufanego środowiska. Pacjent bowiem powinien czuć się komfortowo i bezpiecznie bo właśnie dzięki temu pojawia się przestrzeń do otwartych rozmów o potrzebach seksualnych. Ważne jest, by lekarz stworzył atmosferę zaufania, dzięki czemu pacjent będzie miał świadomość, że mile widziane jest jego wyrażanie swoich obaw oraz zadawania pytań dotyczących seksualności. Dobrą praktyką jest również zainicjowanie przez lekarza rozmowy na temat potrzeb seksualnych. Podczas takiej rozmowy warto zapewnić pacjenta, że naturalnym jest to, że pojawiają się pytania lub też obawy dotyczące wpływu choroby i leczenia onkologicznego na sferę seksualną. Na pewno pomocne w takiej rozmowie będą pytania otwarte, które pozwolą pacjentowi na wyrażenie swoich obaw czy opisanie nowych doświadczeń[2]. Ważna jest również proaktywność - uważne słuchanie pacjenta. W ten sposób pojawia się przestrzeń do wyrażania swoich emocji, obaw oraz pytań. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na to, jak istotne jest uważne słuchanie oraz okazanie zainteresowania i zrozumienia. Dopiero kolejnym etapem jest dostarczenie pacjentowi niezbędnych informacji na temat możliwych skutków ubocznych leczenia, zmian w funkcji seksualnej oraz dostępnych strategii i zasobów, które mogą pomóc w radzeniu sobie z tymi wyzwaniami. W zapewnieniu kompleksowej opieki kluczowa jest współpraca całego zespołu leczącego - wiele różnych dziedzin medycyny może mieć wpływ na potrzeby seksualne pacjentów onkologicznych. Opiekę nad pacjentem mogą bowiem sprawować nie tylko lekarze i pielęgniarki, ale również psycholodzy, seksuolodzy i psychoterapeuci. Aby zapewnić pacjentowi kompleksową opiekę ważne jest by mieć świadomość pojawiających się w przebiegu leczenia problemów, ponieważ pozwala to w razie potrzeby skierować pacjenta do odpowiedniego specjalisty[3]. Nieocenioną rolę ma również praca własna - warto zachęcać pacjenta do poszukiwania wsparcia - lekarz może poinformować o dostępnych zasobach i grupach wsparcia dla pacjentów onkologicznych. Grupy samopomocowe mogą być cennym wsparciem na drodze radzenia sobie z wyzwaniami dotyczącymi zaspokajania potrzeb seksualnych. Wsparcie można otrzymywać zarówno podczas terapii indywidualnej, podczas sesji terapii grupowej lub poprzez korzystanie z obszernych zasobów dostępnych wygodnie w formie elektronicznej. Monika Kaszuba [1] Cichosz M., Wieczorek A. (2016), Problemy seksualne pacjentów z chorobą nowotworową. Roczniki psychologiczne, 19(2), s. 167-187 [2] Bębenek M., Czuba B., Pilewska-Kozak A., Wojtyna E. (2015). Wpływ choroby nowotworowej na sferę seksualną. Przegląd Menopauzalny, 14(4), s. 273-278 [3] Sobolewski M., (2018). Seksualność chorych na nowotwory narządu rodnego - zalecenia Europejskiego Towarzystwa Onkologicznego (ESMO) oraz innych towarzystw naukowych. Ginekologia Polska, 89(2), s. 103-107
Przeczytaj artykuł
Wpływ choroby nowotworowej na seksualność
Choroba nowotworowa może mieć bardzo zróżnicowany wpływ na seksualność człowieka. Jest on zależny jest od wielu czynników, między innymi od rodzaju i stadium choroby, rodzaju zastosowanego leczenia oraz indywidualnych cech pacjenta oraz wsparcia psychologicznego - zarówno ze strony specjalistów, jak i najbliższych pacjenta. Choroba nowotworowa może mieć wpływ na fizyczne i hormonalne zmiany w organizmie, obniżenie energii, przewlekłe zmęczenie, zmiany w wyglądzie, stres, zmiany emocjonalne czy też samoocenę, obraz ciała i relacje interpersonalne. Wszystkie wskazane powyżej obszary mogą mieć - większy lub mniejszy - wpływ na seksualność. Niektóre rodzaje nowotworów i metody leczenia mogą prowadzić do fizycznych zmian, które mogą mieć wpływ na funkcję seksualną. Mogą, ale nie muszą - należy bowiem pamiętać o tym, że każdy przypadek jest inny, więc generalizowanie obarczone jest dużym marginesem błędu. Posługując się jednak konkretnymi przykładami - operacja usunięcia narządów płciowych może mieć istotny wpływ na doświadczenia związane z seksualnością. Równie istotne mogą być też inne metody leczenia - takie jak radioterapia (zwłaszcza w okolicach narządów płciowych) lub chemioterapia - mogą one skutkować odczuwaniem bólu, suchością pochwy lub problemami z erekcją. Zmniejszeniu może również ulec pożądanie i apetyt na bliskość fizyczną oraz seks[1]. Niektóre rodzaje nowotworów oraz stosowanego w ich przebiegu leczenia, mogą mieć wpływ na poziom hormonów. Przykładami leczenia, które ma przełożenie na zmiany hormonalne jest usunięcie jajników, operacyjne leczenie nowotworu piersi lub hormonalna terapia celowana. Tego typu leczenie może wpływać zarówno na poziom odczuwanego pożądania, jak też na funkcje seksualne[2]. Nowotwory oraz ich leczenie prowadzą zazwyczaj do obniżenia energii i zwiększonego odczuwania zmęczenia. Często towarzyszą temu również zmiany w wyglądzie, takie jak utrata wagi, utrata włosów, czy też blizny po operacjach. Warto pamiętać o tym, że seksualność ma różne wymiary, może obejmować również budowanie poczucia bezpieczeństwa i atrakcyjności. Seks nie jest zakazany dla pacjentów leczących się onkologicznie - jeżeli nie jest to nowotwór związany z narządami rodnymi. Niewątpliwie trudna dla bliskich może być świadomość, że osoba chora onkologicznie często czuje się nieatrakcyjna i wadliwa. Zmiana w postrzeganiu samego siebie ma wpływ na odczuwany narastający stres oraz pogłębiające się obniżenie nastroju. To trudny moment zarówno dla osoby chorej, jak też dla bliskich jej osób. Osoba chora onkologicznie ma pełne prawo do bliskości - warto jest rozmawiać o swoich potrzebach i obawach[3]. Pomocnym może być formułowanie możliwie bezpośrednich komunikatów - np. “możesz mnie dotknąć”, “nie bój się mnie dotknąć, to mnie nie boli”, “to dla mnie ważne, chcę żebyś nadal mnie dotykał/a”, czy też “chcę, żeby jak najmniej się między nami zmieniło. Muszę jeździć do lekarza, muszę przyjmować leki, ale niech cała reszta będzie możliwie taka jak kiedyś, potrzebuję Twojego dotyku tak samo jak dawniej (lub nawet bardziej jak dawniej)”. Choroba nowotworowa może mieć wpływ na samoocenę, obraz ciała, relacje interpersonalne, czy postrzeganie własnej seksualności. Niektórzy pacjenci mogą odczuwać poczucie straty, strachu przed odrzuceniem, wstyd, trudności w komunikacji z partnerem lub trudności w odnalezieniu się w nowej rzeczywistości po diagnozie. Ważne jest, żeby pacjenci rozmawiali ze swoimi lekarzami o wszystkich problemach związanych z seksualnością - istnieją bowiem różne strategie, terapie oraz metody leczenia, które mogą okazać się pomocne w radzeniu sobie z nowymi wyzwaniami, jakie stawia przed nami choroba. Wielu pacjentów również korzysta z pomocy psychologów, seksuologów lub grup wsparcia dla pacjentów[4]. Problemy związane z seksualnością mają wpływ na jakość życia i nie warto traktować ich marginalnie. Zdrowie seksualne jest ważne, a gdy pojawiają się związane z nim problemy warto skontaktować się ze specjalistami i prosić o pomoc. Monika Kaszuba [1] Dębska G., Samochowiec J.(2017). Problemy seksualne w przebiegu chorób nowotworowych. Psychiatria Polska, 51(6), s. 1127-1138 [2] Lemańska A., Skrzypulec-Pinta V., Łuszczak M, et al. (2013). Funkcja seksualna kobiet po leczeniu raka piersi. “Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu”, 19(4), s. 395-400 [3] Kowalski P., Filipiak M., Krajewski P. (2016). Prokreacja i seksualność pacjentów onkologicznych. Pielęgniarstwo Polskie, 2(60), s. 175-178 [4] Sobolewski M., (2018). Seksualność chorych na nowotwory narządu rodnego - zalecenia Europejskiego Towarzystwa Onkologicznego (ESMO) oraz innych towarzystw naukowych. Ginekologia Polska, 89(2), s. 103-107
Przeczytaj artykuł
Znaczenie badań przesiewowych w wykrywaniu nowotworów układu pokarmowego
Nowotwory układu pokarmowego stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia pacjentów na całym świecie. Ich wczesne wykrywanie jest kluczowe dla skutecznego leczenia i poprawy rokowań. W tym artykule omówimy znaczenie badań przesiewowych w wykrywaniu nowotworów układu pokarmowego oraz przedstawimy najważniejsze metody badań przesiewowych stosowane w praktyce medycznej. Badania przesiewowe mają na celu wykrycie nowotworów we wczesnym stadium, gdy jeszcze nie dają objawów lub są one niespecyficzne. Dzięki temu istnieje większa szansa na skuteczne leczenie i zwiększenie rokowań pacjenta. Oto kilka najważniejszych badań przesiewowych stosowanych w wykrywaniu nowotworów układu pokarmowego: Kolonoskopia Jedno z najskuteczniejszych badań przesiewowych w wykrywaniu raka jelita grubego. Polega ona na wprowadzeniu elastycznego endoskopu przez odbyt, który umożliwia wizualizację wnętrza jelita grubego. Podczas badania można wykryć polipy, które mogą prowadzić do raka jelita grubego. Jeśli zostaną one znalezione, mogą zostać usunięte w trakcie badania lub pobrane próbki do dalszej oceny histologicznej. Test na obecność krwi utajonej w kale Ten test polega na badaniu próbki kału pod kątem obecności krwi, której nie można dostrzec gołym okiem. Obecność krwi utajonej może wskazywać na obecność polipów lub nowotworów w jelicie grubym. Pozytywny wynik testu zazwyczaj wymaga dalszej diagnostyki, takiej jak kolonoskopia. Gastroskopia Jest to badanie, które pozwala na wizualizację wnętrza przełyku, żołądka i górnego odcinka jelita cienkiego za pomocą elastycznego endoskopu wprowadzanego przez przełyk. Gastroskopia może pomóc w wykryciu na przykład raka żołądka. W trakcie badania można również pobrać próbki tkanek do dalszej oceny histologicznej oraz wycinki do badania w kierunku zakażenia bakterią Helicobacter pylori. Badanie obrazowe Obrazowanie, takie jak tomografia komputerowa (TK) i rezonans magnetyczny (RM), może być stosowane w celu wykrycia nowotworów układu pokarmowego, takich jak rak trzustki. Te techniki umożliwiają dokładną wizualizację narządów wewnętrznych i mogą pomóc w identyfikacji guzów, ocenie ich wielkości i rozmieszczenia. Powyższe badania obrazowe są dokładne i obiektywne, ale też o ograniczonej dostępności. Bardziej powszechnym rozwiązaniem jest badanie USG, które pomimo dokładności uzależnionej od umiejętności wykonującego, może służyć jako wstępne badanie przesiewowe przed kwalifikacją do TK lub RM. Badania przesiewowe są zalecane dla osób o zwiększonym ryzyku rozwoju nowotworów układu pokarmowego, takich jak osoby mające historię przypadków raka w rodzinie, istniejące czynniki podwyższonego ryzyka lub określone objawy. Regularne wykonywanie badań przesiewowych może pomóc w wykryciu nowotworów we wczesnym stadium, co z kolei zwiększa szansę na skuteczne leczenie i poprawę rokowań. Widać więc, że badania przesiewowe odgrywają kluczową rolę w wykrywaniu nowotworów układu pokarmowego we wczesnym stadium. Metody takie jak kolonoskopia, test na obecność krwi utajonej w kale, gastroskopia i badanie obrazowe umożliwiają identyfikację zmian nowotworowych i polipów, co umożliwia wczesne leczenie. Osoby o zwiększonym ryzyku powinny regularnie poddawać się badaniom przesiewowym zgodnie z zaleceniami lekarza. Edukacja społeczna i świadomość znaczenia badań przesiewowych są kluczowe dla zapobiegania i wczesnego wykrywania nowotworów układu pokarmowego. Adam Trzciński
Przeczytaj artykuł
Rola endoskopii w diagnostyce i leczeniu nowotworów przewodu pokarmowego
Nowotwory przewodu pokarmowego stanowią poważny problem zdrowotny na całym świecie. Diagnozowanie ich jest niezwykle ważne, aby wcześnie wykryć chorobę i zapewnić pacjentom odpowiednie leczenie. W dzisiejszych czasach endoskopia odgrywa kluczową rolę w wykrywaniu i leczeniu nowotworów przewodu pokarmowego. W niniejszym artykule omówię rolę endoskopii w tych dziedzinach z perspektywy lekarza gastroenterologa. Endoskopia jest nieinwazyjną techniką diagnostyczną, która umożliwia bezpośrednie oglądanie wnętrza przewodu pokarmowego. Za pomocą elastycznego wziernika (endoskopu) lekarz może obejrzeć błonę śluzową przełyku, żołądka, jelita cienkiego i grubego. W przypadku podejrzenia nowotworu, endoskopia pozwala na wizualizację guza, ocenę jego lokalizacji, wielkości, kształtu i charakterystycznych cech. Dodatkowo, podczas endoskopii można pobrać wycinki tkanek (biopsje) w celu badania histopatologicznego, co umożliwia potwierdzenie lub wykluczenie obecności nowotworu. Endoskopia może być również wykorzystywana do wykrywania zmian przednowotworowych, takich jak polipy jelita grubego, które mogą rozwijać się w pełnoprawne nowotwory. Usunięcie tych zmian podczas endoskopii (polipektomia) może zapobiec rozwojowi nowotworu. Ponadto, endoskopia może być stosowana do oceny rozległości nowotworu, oceny nacieku na sąsiadujące tkanki i węzły chłonne, co jest niezbędne przy planowaniu leczenia. Endoskopia odgrywa również istotną rolę w leczeniu nowotworów przewodu pokarmowego. W niektórych przypadkach, gdy nowotwór jest wczesny i ograniczony do błony śluzowej lub podśluzowej, można go usunąć za pomocą technik endoskopowych. Na przykład, w przypadku raka jelita grubego wczesnego stadium, można zastosować techniki endoskopowe, takie jak resekcja endoskopowa podśluzowa (ESD). Te procedury umożliwiają usunięcie guza bez konieczności przeprowadzania otwartego zabiegu chirurgicznego. Ponadto, endoskopia może być wykorzystywana do wprowadzenia protez w celu odblokowania zwężonych odcinków przewodu pokarmowego spowodowanych przez rozwijający się nowotwór. Protezy te umożliwiają prawidłowy przepływ treści pokarmowej i złagodzenie objawów, takich jak trudności w połykaniu. Po leczeniu nowotworów przewodu pokarmowego endoskopia odgrywa istotną rolę w monitorowaniu pacjentów. Regularne kontrole endoskopowe pozwalają ocenić efektywność leczenia, sprawdzić, czy nie ma nawrotu choroby i wczesne wykrycie jakiejkolwiek wznowy lub powikłań. Podsumowując - endoskopia jest niezwykle ważną techniką diagnostyczną i terapeutyczną w przypadku nowotworów przewodu pokarmowego. Dzięki niej możliwe jest wcześniejsze wykrycie choroby, dokładniejsza ocena rozległości nowotworu i jego charakterystycznych cech, a także dostarczenie skutecznego leczenia. Lekarze gastroenterolodzy odgrywają kluczową rolę w przeprowadzaniu endoskopii, interpretacji wyników i podejmowaniu odpowiednich decyzji terapeutycznych, mających na celu poprawę stanu pacjenta i zwalczanie nowotworów przewodu pokarmowego. Adam Trzciński
Przeczytaj artykuł
