Edukacja
Wpływ choroby nowotworowej na seksualność
Choroba nowotworowa może mieć bardzo zróżnicowany wpływ na seksualność człowieka. Jest on zależny jest od wielu czynników, między innymi od rodzaju i stadium choroby, rodzaju zastosowanego leczenia oraz indywidualnych cech pacjenta oraz wsparcia psychologicznego - zarówno ze strony specjalistów, jak i najbliższych pacjenta. Choroba nowotworowa może mieć wpływ na fizyczne i hormonalne zmiany w organizmie, obniżenie energii, przewlekłe zmęczenie, zmiany w wyglądzie, stres, zmiany emocjonalne czy też samoocenę, obraz ciała i relacje interpersonalne. Wszystkie wskazane powyżej obszary mogą mieć - większy lub mniejszy - wpływ na seksualność. Niektóre rodzaje nowotworów i metody leczenia mogą prowadzić do fizycznych zmian, które mogą mieć wpływ na funkcję seksualną. Mogą, ale nie muszą - należy bowiem pamiętać o tym, że każdy przypadek jest inny, więc generalizowanie obarczone jest dużym marginesem błędu. Posługując się jednak konkretnymi przykładami - operacja usunięcia narządów płciowych może mieć istotny wpływ na doświadczenia związane z seksualnością. Równie istotne mogą być też inne metody leczenia - takie jak radioterapia (zwłaszcza w okolicach narządów płciowych) lub chemioterapia - mogą one skutkować odczuwaniem bólu, suchością pochwy lub problemami z erekcją. Zmniejszeniu może również ulec pożądanie i apetyt na bliskość fizyczną oraz seks[1]. Niektóre rodzaje nowotworów oraz stosowanego w ich przebiegu leczenia, mogą mieć wpływ na poziom hormonów. Przykładami leczenia, które ma przełożenie na zmiany hormonalne jest usunięcie jajników, operacyjne leczenie nowotworu piersi lub hormonalna terapia celowana. Tego typu leczenie może wpływać zarówno na poziom odczuwanego pożądania, jak też na funkcje seksualne[2]. Nowotwory oraz ich leczenie prowadzą zazwyczaj do obniżenia energii i zwiększonego odczuwania zmęczenia. Często towarzyszą temu również zmiany w wyglądzie, takie jak utrata wagi, utrata włosów, czy też blizny po operacjach. Warto pamiętać o tym, że seksualność ma różne wymiary, może obejmować również budowanie poczucia bezpieczeństwa i atrakcyjności. Seks nie jest zakazany dla pacjentów leczących się onkologicznie - jeżeli nie jest to nowotwór związany z narządami rodnymi. Niewątpliwie trudna dla bliskich może być świadomość, że osoba chora onkologicznie często czuje się nieatrakcyjna i wadliwa. Zmiana w postrzeganiu samego siebie ma wpływ na odczuwany narastający stres oraz pogłębiające się obniżenie nastroju. To trudny moment zarówno dla osoby chorej, jak też dla bliskich jej osób. Osoba chora onkologicznie ma pełne prawo do bliskości - warto jest rozmawiać o swoich potrzebach i obawach[3]. Pomocnym może być formułowanie możliwie bezpośrednich komunikatów - np. “możesz mnie dotknąć”, “nie bój się mnie dotknąć, to mnie nie boli”, “to dla mnie ważne, chcę żebyś nadal mnie dotykał/a”, czy też “chcę, żeby jak najmniej się między nami zmieniło. Muszę jeździć do lekarza, muszę przyjmować leki, ale niech cała reszta będzie możliwie taka jak kiedyś, potrzebuję Twojego dotyku tak samo jak dawniej (lub nawet bardziej jak dawniej)”. Choroba nowotworowa może mieć wpływ na samoocenę, obraz ciała, relacje interpersonalne, czy postrzeganie własnej seksualności. Niektórzy pacjenci mogą odczuwać poczucie straty, strachu przed odrzuceniem, wstyd, trudności w komunikacji z partnerem lub trudności w odnalezieniu się w nowej rzeczywistości po diagnozie. Ważne jest, żeby pacjenci rozmawiali ze swoimi lekarzami o wszystkich problemach związanych z seksualnością - istnieją bowiem różne strategie, terapie oraz metody leczenia, które mogą okazać się pomocne w radzeniu sobie z nowymi wyzwaniami, jakie stawia przed nami choroba. Wielu pacjentów również korzysta z pomocy psychologów, seksuologów lub grup wsparcia dla pacjentów[4]. Problemy związane z seksualnością mają wpływ na jakość życia i nie warto traktować ich marginalnie. Zdrowie seksualne jest ważne, a gdy pojawiają się związane z nim problemy warto skontaktować się ze specjalistami i prosić o pomoc. Monika Kaszuba [1] Dębska G., Samochowiec J.(2017). Problemy seksualne w przebiegu chorób nowotworowych. Psychiatria Polska, 51(6), s. 1127-1138 [2] Lemańska A., Skrzypulec-Pinta V., Łuszczak M, et al. (2013). Funkcja seksualna kobiet po leczeniu raka piersi. “Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu”, 19(4), s. 395-400 [3] Kowalski P., Filipiak M., Krajewski P. (2016). Prokreacja i seksualność pacjentów onkologicznych. Pielęgniarstwo Polskie, 2(60), s. 175-178 [4] Sobolewski M., (2018). Seksualność chorych na nowotwory narządu rodnego - zalecenia Europejskiego Towarzystwa Onkologicznego (ESMO) oraz innych towarzystw naukowych. Ginekologia Polska, 89(2), s. 103-107
Przeczytaj artykuł
Dieta przeciwnowotworowa – czy istnieje dieta cud?
Rosnąca świadomość społeczeństwa w zakresie wpływu stylu życia na zdrowie sprawia, że w sytuacji zwiększonego obciążenia ryzykiem nowotworu lub doświadczając choroby onkologicznej w najbliższym otoczeniu szukamy sposobu, który pomoże nam uchronić się przed rakiem. Obok uzmysłowienia sobie potrzeby wczesnej diagnostyki, często jednym z pierwszych skojarzeń jest to dotyczące zmiany dotychczasowego stylu życia, w tym nawyków żywieniowych. I słusznie, bo zgodnie z danymi opublikowanymi przez Światową Organizację Zdrowia, aż 30-40% wszystkich przypadków nowotworów można byłoby uniknąć poprzez rezygnację z używek (nikotyna, alkohol), poprawę jakości diety, zwiększenie aktywności fizycznej oraz kontrolę nad utrzymaniem prawidłowej masy ciała. Na czynniki dietetyczne, jako istotne w prewencji nowotworów, zwróciła uwagę także Fundacja Badań nad Rakiem (WCRF), która aż 8 z 10 głównych rekomendacji profilaktyki raka poświęciła elementom powiązanym z dietą. Podobnie, World Cancer Report 2020 zaznacza, że w dietoprofilaktyce nowotworów znaczenie odgrywa zarówno ilość (np. wartość energetyczna, zawartość błonnika pokarmowego), jak i jakość zjadanych produktów spożywczych i posiłków. Czy istnieje zatem jeden uniwersalny model diety przeciwnowotworowej? Poszukując odpowiedzi na to pytanie, wiele osób gubi się w gąszczu informacji dostępnych w Internecie czy popularnych mass mediach. Duża liczba publikacji w tej tematyce, powielane mity dietetyczne czy niepoparte dowodami naukowymi zalecenia żywieniowe utrudniają podjęcie decyzji co do wyboru optymalnej diety. Zdarza się również, iż natrafić można na rekomendacje żywieniowe, które nie dość że nie mają uzasadnienia, to wręcz stanowić mogą zagrożenie dla zdrowia osób je stosujących, jak np. w przypadku diet wysoce restrykcyjnych, eliminujących wybrane makroskładniki diety lub znacznie odbiegających od zasad tzw. racjonalnego odżywiania. Dlatego, w pierwszej kolejności należy wyraźnie zaznaczyć, iż dieta przeciwnowotworowa to sposób żywienia, który z jednej strony dostarcza składników o potencjalne ochronnym, a z drugiej - ogranicza lub nawet eliminuje te o udowodnionym działaniu karcinogennym. To model diety, który nie jest specyficzny i ograniczony tylko do choroby nowotworowej, ale służy poprawie stanu zdrowia ogółu populacji, np. jednocześnie chroni przed rozwojem otyłości, chorób układu krążenia, czy cukrzycy typu 2. W przeciwieństwie też, do wysoce-zindywidualizowanych założeń żywieniowego wsparcia terapii onkologicznej (bo nie istnieje też dieta, która sama w sobie „leczy z raka”), główne zasady diety przeciwnowotworowej mają zastosowanie w wielu sytuacjach klinicznych, mogą być stosowane przez szerokie grono odbiorców i co ważne, są bezpieczne. Zasady diety przeciwnowotworowej w pigułce Aktualny stan wiedzy naukowej pozwala wnioskować, że najkorzystniejszy w tym aspekcie jest wzorzec diety opartej w głównej mierze na produktach roślinnych, obfitujący w produkty z pełnego ziarna, warzywa nieskrobiowe, owoce i nasiona roślin strączkowych. To właśnie produkty roślinne są głównym źródłem substancji o działaniu antykarcinogennym i zmniejszającym ryzyko wznowy – błonnika pokarmowego, witamin i minerałów oraz bioaktywnych substancji naturalnych, w tym: fitoestrogenów, polifenoli, fitosteroli czy monoterpen. WCRF zaleca, by produkty roślinne spożywać minimum w 5 głównych posiłkach, oraz by ich ilość w ciągu dnia nie była mniejsza niż 400g. W przypadku błonnika pokarmowego – jego dobowe spożycie nie powinno być niższe niż 30g. Wedle WCRF znacznemu ograniczeniu w diecie powinny podlegać produkty odzwierzęce – głównie mięso czerwone. Jego konsumpcja nie powinna przekraczać 3 porcji na tydzień (350-500 gram na tydzień). Do niezbędnego minimum należy zredukować spożycie mięsa przetworzonego, a jeśli to możliwe całkowicie wykluczyć z diety tego typu produkty spożywcze. W prawdzie dieta przeciwnowotworowa nie zakłada rezygnacji z nabiału, mięsa drobiowego czy ryb, jednak wyraźnie wskazuje, że ich udział w całodziennym jadłospisie nie może dominować nad ilością produktów roślinnych. Podobnie jak w „zdrowej, racjonalnej diecie” osobom chcącym zmniejszyć ryzyko nowotworzenia poleca się znaczne ograniczenie lub nawet rezygnację ze spożycia żywności przetworzonej, o wysokiej zawartości tłuszczów nasyconych i typu „trans” oraz cukru. Wykluczenie słodzonych napojów z diety to kolejna cecha diety antynowotworowej. Napoje te, dostarczając cukrów prostych, jednocześnie zwiększają ilość spożywanych kalorii i skutkują wzrostem zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie. Wiele wcześniejszych badań dowiodło, że część nowotworów, m.in.: nowotwory jamy ustnej, przełyku, u żołądka, trzustki, wątroby, jelita grubego, piersi czy endometrium może wynikać z nadmiernej masy ciała, stąd istotna jest także dbałość, by wartość energetyczna diety była dopasowana do realnych potrzeb organizmu. W przypadku alkoholu, rekomenduje się całkowitą abstynencję. Mając na względzie, iż żaden produkt spożywczy nie zawiera wszystkich składników o potencjalne antykarcinogennym, dbaj o urozmaicenie diety. Tylko jedząc różnorodnie, jesteś wstanie dostarczyć wzajemnie uzupełniających się składników o potencjale przeciwnowotworowym. Podsumowując, warto jeszcze raz podkreślić, iż nie ma jednego, idealnego dla wszystkich i 100% skutecznego modelu diety przeciwnowotworowej, ale istnieją silne dowody, że sposób odżywiania bazujący na produktach pochodzenia roślinnego (różnokolorowych warzywach i owocach, pełnoziarnistych produktach zbożowych, nasionach roślin strączkowych), w którym eliminacji podlega podaż mięsa (szczególnie czerwonego), produktów przetworzonych (np. typu instant, fast-food, obfitujących w E-dodatki), cukrów prostych oraz alkoholu może chronić przez rozwojem raka. Celem skutecznej dietoprofilaktyki zdrowotnej jest trwała poprawa zachowań żywieniowych, dlatego poszukując idealnej diety antynowotworowej, nie oczekuj „diety cud”, lecz nastaw się na przemyślaną, racjonalną, dopasowaną do Twoich możliwości i celów oraz długoterminową poprawę nawyków żywieniowych w kierunku opisanych powyżej zasad. Małgorzata Moszak World Cancer Research Fund/American Institute for Cancer Research. Diet, Nutrition, Physical Activity and Cancer: a Global Perspective. Continuous Update Project Expert Report 2018 Key TJ, Bradbury KE, Perez-Cornago A, et al. Diet, nutrition, and cancer risk: what do we know and what is the way forward? BMJ. 2020 Mar 5;368:m511. Wild CP, Weiderpass E, Stewart BW, editors (2020). World Cancer Report: Cancer Research for Cancer Prevention. Lyon, France: International Agency for Research on Cancer. Available from: http://publications.iarc.fr/586. Licence: CC BY-NC-ND 3.0 IGO.
Przeczytaj artykuł
Rola seksuologa w leczeniu onkologicznym
Leczenie onkologiczne jest złożonym procesem, który wpływa na wszystkie aspekty życia pacjentów, w tym na ich zdrowie seksualne. Problemy seksualne są częstym skutkiem ubocznym terapii onkologicznej, jednak równie często są one niedoceniane lub bagatelizowane i nie poświęca się im odpowiednio dużo uwagi. W ostatnich latach rola seksuologa w leczeniu onkologicznym zyskała na popularności, a jednocześnie znacząco wzrosła świadomość tego w jaki sposób pacjent z doświadczeniem choroby onkologicznej może radzić sobie z wyzwaniami dotyczącymi seksualności, a przy tym holistycznie poprawić jakość swojego życia. Rola seksuloga Rola seksuologa - identyfikacja trudności, edukacja, stworzenie spersonalizowanego planu terapeutycznego oraz współpraca z zespołem leczącym Seksuolog może odegrać kluczową rolę w identyfikacji trudności relacyjnych u pacjenta onkologicznego, a jego partnerem. Specjalista przeprowadza szczegółowy wywiad, aby zrozumieć objawy, lęki i zmiany w funkcjonowaniu seksualnym pacjenta. Dzięki temu może dostosować odpowiednie podejście terapeutyczne. Równie istotnym elementem jest edukacja. Wiedza o wpływie terapii onkologicznej na zdrowie seksualne jest niezwykle ważna dla pacjentów. Seksuolog może dostarczyć informacji na temat zmian fizycznych, emocjonalnych i psychologicznych związanych z leczeniem chorób onkologicznych oraz ich wpływu na życie seksualne. Niestety nadal zdarza się, że pacjenci nie są informowani przez onkologa o potencjalnych możliwościach zadbania o zdrowie reprodukcyjne, dzięki spotkaniom z seksuologiem, pacjenci poznają przysługujące im formy zabezpieczenia płodności. Edukacja może pomóc pacjentom w zrozumieniu, że problemy seksualne są naturalną konsekwencją leczenia z nowotworem, i że istnieją skuteczne strategie radzenia sobie z nimi. Warto pamiętać, że każdy pacjent ma unikalne potrzeby oraz preferencje. Seksuolog może opracować spersonalizowany plan terapeutyczny, uwzględniający zarówno aspekty fizyczne, jak i psychologiczne. Terapia, w zależności od potrzeb i sytuacji pacjenta, może obejmować poradnictwo indywidualne lub terapię par - w zależności od sytuacji i potrzeb pacjenta. Nie do przecenienia jest również współpraca z zespołem leczącym. Seksuolog może pełnić rolę pośrednika pomiędzy pacjentem, a zespołem leczącym. Dzięki temu opieka zdrowotna jest zintegrowana. Seksuolog bowiem może współpracować z lekarzami onkologami, pielęgniarkami oraz terapeutami. Znajduje to bezpośrednie przełożenie w tym jak bardzo kompleksowa i dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta może być terapia. W jaki sposób choroba nowotworowa może wpływać na seksualność? Choroby przewlekłe są źródłem chronicznego stresu wśród doświadczających ich pacjentów. Z kolei stres w znaczącym stopniu może przyczyniać się do powstania (lub pogłębienia już istniejących) zaburzeń na tle seksualnym. Choroba nowotworowa i jej leczenie mogą mieć różnorodne skutki rzutujące na sferę seksualności pacjenta. Wpływ nowotworu na zdrowie seksualne może obejmować zmiany fizyczne w postaci utraty włosów, zmian skórnych, znacznej utraty wagi lub opuchlizny. Zmiany hormonalne będą miały wpływ nie tylko na rozregulowanie cyklu miesięcznego u kobiet, wahania libido, czy trudności z uzyskaniem/utrzymaniem erekcji u mężczyzn ale także na trudności emocjonalne, zmęczenie oraz osłabienie. Warto jednak zauważyć, że wpływ choroby onkologicznej na seksualność pacjenta jest indywidualny, a także zależny od wielu czynników, m.in. rodzaju nowotworu, stadium choroby, rodzaju leczenia, a także posiadanego wsparcia emocjonalnego. Zmiany fizyczne, a seksualność Terapie onkologiczne, takie jak leczenie chirurgiczne, radioterapia oraz chemioterapia zazwyczaj prowadzą do istotnych zmian w różnych obszarach ciała - w tym w narządach płciowych i innych co może mieć istotny wpływ (pośredni lub bezpośredni) na zaburzenie funkcjonowania seksualnego pacjenta. Leczenie chirurgiczne - amputacja piersi, jąder - pozostawia nieodwracalny defekt anatomiczny. Chemioterapia i radioterapia powodować mogą nudności, miejscowe neuropatie czy też wypadanie włosów. Skutki tego typu leczenia mogą istotnie wpływać na poczucie atrakcyjności, samoocenę lub po prostu zniechęcenie do podejmowania jakiejkolwiek aktywności - w tym aktywności seksualnej. Zmiany hormonalne, a zdrowie seksualne Wybrane rodzaje nowotworów, a także podejmowane w ich skutek terapie, mogą wpływać na poziom hormonów w organizmie. Niedobór hormonów takich jak testosteron u mężczyzn czy estrogen u kobiet, może prowadzić do znaczącego obniżenia libido, a także zaburzeń erekcji czy lubrykacji w obrębie pochwy. Problemy emocjonalne, problemy natury psychicznej Choroba nowotworowa może wywoływać silne emocje, takie jak lęk, smutek czy niepewność. Lęk odczuwany w związku z leczeniem oraz obawami o przyszłość może prowadzić do trudności w skupieniu się na intymności i seksualności. W dodatku odczuwanie tak intensywnych i jednocześnie trudnych emocji może mieć wpływ na odczuwane pożądanie seksualne oraz na jakość życia seksualnego. Zmęczenie i osłabienie Leczenie onkologiczne często wiąże się z występowaniem chronicznego, ogólnego zmęczenia oraz osłabienia organizmu. Objawy te mogą mieć wpływ na energię oraz zainteresowanie seksualne. Zmiany w wizerunku ciała Choroba nowotworowa oraz jej leczenie może prowadzić do znaczących zmian w wyglądzie ciała, takich jak utrata wagi, pojawienie się blizn czy utrata włosów. Zmiany te mogą mieć wpływ na poczucie własnej atrakcyjności i pewności siebie pacjenta, co z kolei może rzutować na energię i zainteresowanie seksualne. Zaburzenia płodności Niektóre z terapii onkologicznych mogą prowadzić do trudności z zajściem w ciążę lub do zwiększonego ryzyka powikłań w czasie ciąży. Może mieć to wpływ na planowanie rodziny i decyzje związane ze zdrowiem reprodukcyjnym. Rolą seksuologa jest więc towarzyszenie, edukowanie, przedstawienie możliwych sposobów na realizowanie seksualności i dbanie o bliskość między partnerami. AUTOR: Monika Kaszuba SEKSUOLOG, PSYCHOLOG, PSYCHOTERAPEUTA
Przeczytaj artykuł
