Edukacja
Zaburzenia snu i ich wpływ na przebieg i kontrole cukrzycy
Cukrzyca jest chorobą bardzo powszechną w naszych czasach. Nazywana jest choroba cywilizacyjną lub epidemią niezakaźna XXI wieku. W Polsce choruje około 3 mln osób, a na świecie w przybliżeniu 440 mln, co daje statystycznie 1.6 mln zgonów rocznie z jej powodu. Choroba powoduje zwiększenie śmiertelności, ale także pogorszenie jakości życia. Cukrzyca nieodpowiednio leczona, źle kontrolowana powoduje bardzo groźne powikłania, głównie kardiologiczne - częstsze zawały sera, udary mózgu, miażdżycę naczyń tętniczych, a także w konsekwencji tych zmian zwiększenie ilości amputacji kończyn dolnych, przypadków niewydolności nerek, retinopatii cukrzycowej. Bardzo bolesnym objawem jest polineuropatia obwodowa, dotycząca głownie stóp i znacznie pogarszająca jakość życia pacjenta. Aktualnie podkreśla się indywidualne podejście do pacjenta z cukrzycą, gdyż każdy przypadek jest inny. Każdy pacjent zmaga się z cukrzyca na jej rożnym etapie i stopniu zaawansowania, stosuje różne leki przeciwcukrzycowe lub insulinoterapię, prezentuje różny styl życia, tryb pracy, możliwości wykonywania aktywności fizycznej, czy przestrzegania odpowiedniej diety, tak ważnej w cukrzycy. Pomimo coraz lepszych metod leczenia, nowoczesnych leków i insulin, nowych pomp insulinowych oraz systemów do ciągłego pomiaru glikemii (ang.: CGM), to na dobrą kontrole cukrzycy i unikanie hiper- lub hipoglikemii, nadal ma wpływ bardzo wiele elementów codziennego życia pacjenta. Bardzo ważna jest regularność, powtarzalność, stałość pór spożywania posiłku, pracy, odpoczynku, unikanie nadmiernego stresu, zamartwiania się, życia w pośpiechu, a także umiejętność dobrego wysypiania się i zdrowego snu. W ostatnich zaleceniach diabetologicznych PTD, podkreśla się role snu, jego długości i jakości na przebieg cukrzycy. Zaburzenia snu wpływają dwutorowo na cukrzyce. Z jednej strony pogarszają jej wyrównanie, powodując hiperglikemie poranne, zwiększenie insulinoopornosci, pewne zaburzenia neurologiczne utrzymujące się w ciągu dnia dotyczące koncentracji, pamięci, odczuwania emocji. Z drugiej strony cukrzyca, zwłaszcza insulinoterapia lub tradycyjne leki starszego typu, jak pochodne sulfonylomocznika, generują zaburzenia glikemii w porze nocnej i pogarszają jakość snu. Zaburzenia snu u pacjentów z cukrzyca i ich niekorzystny wpływ na parametry zdrowotne W czasopiśmie Diabetologia dokonano metaanalizy dotyczącej częstości występowania zaburzeń snu w cukrzycy typu 2 oraz ich wpływu na takie czynniki jak: kontrola glikemii, powikłania mikro i makronaczyniowe, depresja, śmiertelność i jakość życia. Autorzy opierając się na dostępnej literaturze zamieszczonej w bazie PubMed zadali pytanie, w jakim stopniu leczenie zaburzeń snu u pacjentów z cukrzycą typu 2 może poprawić wspomniane czynniki zdrowotne. W przeglądzie uwzględniono badania zarówno obserwacyjne, jak i eksperymentalne. W wynikach stwierdzono, że bezsenność (39%), obturacyjny bezdech senny (55-86%), zespół niespokojnych nóg (8-45%), występowały częściej niż w populacji ogólnej bez cukrzycy. Ponadto wykazano, że zaburzenia snu zdecydowanie negatywnie wpływają na kontrole glikemii i zwiększają odsetek hemoglobiny glikowanej HbA1c. Przyczynę wzrostu glikemii po źle przespanej nocy upatruje się w zwiększeniu ilości hormonów stresu, głownie kortyzolu, co powoduje zaburzenia metaboliczne, insulinooporność, spowolnienie przemiany materii, utrudnienie utrzymanie optymalnej wagi ciała, dodatkowe podjadanie przekąsek w porze nocnej lub porannej. Powtarzające się nieprzespane noce zwiększają ryzyko sercowo-naczyniowe. Udowodniono, że u osób, które mało śpią stwierdza się wyższy poziom CRP (białka ostrej fazy), co powoduje większe ryzyko stanów zapalnych, osłabienie odporności, większe ryzyko otyłości, cukrzycy, nadciśnienia tętniczego depresji, chorób nowotworowych. Już pierwsza nieprzespana noc powoduje zaburzenia pamięci, koncentracji, osłabiony refleks i zdolność reagowania, przewidywania, podejmowania decyzji oraz różne zaburzenia emocjonalne. Każda następna zwiększa jeszcze ryzyko i natężenie wyżej wymienionych zaburzeń. Osoba taka może mieć upośledzone zdolności prowadzenia pojazdów, ograniczoną ocenę skutków postepowania i zmniejszone zdolności przewidywania, co może się przyczyniać do zwiększonego ryzyka wypadków drogowych, czy wypadków w pracy. Organizm wraca do pełnej równowagi dopiero po trzech kolejnych przespanych nocach. Leczenie zaburzeń snu może zatem odgrywać ważna role w zapobieganiu progresji cukrzycy. Konwencjonalne terapie, takie jak redukcja masy ciała, edukacja, terapia poznawczo-behawioralna, wydają się skuteczne w poprawie snu i wyników zdrowotnych u pacjentów z cukrzycą. Leki nasenne powinny być stosowane jedynie w cięższych przypadkach i przez krótki czas. Można wykorzystywać w tym celu leki ziołowe działające relaksacyjnie i nasennie oraz melatoninę. W podsumowaniu można stwierdzić, że w związku z tym, że leczenie zaburzeń snu może zapobiegać pogorszeniu kontroli cukrzycy, należy rozpoznać i leczyć zaburzenia snu u chorych na cukrzyce, w celu ostatecznej poprawy zdrowia oraz jakości życia. Cukrzyca i farmakoterapia jako czynniki pogarszające jakość snu Pacjent z cukrzyca stosujący insulinoterapie zwłaszcza intensywną 3-4 wkłucia dziennie, będący także leczony za pomocą pompy insulinowej lub lekami starszej generacji, jak pochodnymi sulfonylomocznika, jest bardziej narażony na wahania glikemii w godzinach nocnych, co może manifestować się: Hiperglikemią, czyli zbyt wysokim poziomem glukozy we krwi >180 mg, z objawami trudności z zasypianiem, częstszym oddawaniem moczu -nykturia oraz duże ilości wydalanego moczu (poliuria), Hipoglikemią, czyli zbyt niski poziom glikemii <70 mg/dl. Może powodować wybudzanie w nocy lub budzenie się ze zlewnymi potami, pogorszenie jakości snu, problemy z budzeniem się, uczucie zmęczenia, otępienia, rozdrażnienia w ciągu dnia. Aby uniknąć tych problemów należy odpowiednio dobrać posiłek na kolację, zwłaszcza ilość węglowodanów w posiłku i dostosować odpowiednią dawkę insuliny w zależności od glikemii przed posiłkiem, np.: około 18:00 oraz insulinę bazową, podawaną zwykle około 22.00. Obecnie, przy zaawansowanych urządzeniach do pomiaru glikemii CGM (ang. Continous glucose monitoring system), nowych pompach insulinowych z systemem hybrydowym i zamkniętej pętli, coraz rzadziej dochodzi do znacznych hipo- lub hiperglikemi nocnych, a pacjenci maja lepszy komfort życia i unikają groźnych powikłań cukrzycy. W trosce o komfort snu należy pamiętać o podstawowych zasadach, jak odpowiednia temp w sypialni (około 18 stopni Celsjusza), wietrzeniu pomieszczenia, odpowiednio dobranej poduszce do spania oraz materacu, korzystaniu z opasek lub zatyczek do uszu. Wieczorem ważne jest wyłączenie multimediów, unikanie intensywnych ćwiczeń w późnych porach. Warto pamiętać o stałych porach snu oraz unikaniu pracy zmianowej w godzinach nocnych. Reasumując, wykrywanie i leczenie zaburzeń snu nie jest zwykle częścią standardowej opieki nad chorym w gabinecie diabetologicznym, co często spowodowane jest ograniczeniem czasowym takiej wizyty, jednak zwrócenie uwagi na ten problem w gabinecie lekarskim i zadbanie o dobry sen pacjenta przyczynia się znacząco do poprawy kontroli cukrzycy, a czasem do jej zapobiegania oraz zmniejszenia ryzyka innych schorzeń i problemów zdrowotnych wymienionych w tym artykule. Krzysztof Chabros Specjalista diabetolog Piśmiennictwo: Urszula Cieślik-Guerra, Zaburzenia snu jako czynnik ryzyka cukrzycy typu 2, „Fam Med Prim Care Rev11.3 (2009), s. 574-576. Zalecenia kliniczne dotyczące postepowania u chorych na cukrzycę 2022.Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Current Topics in Diabetes, 2022;2 (1) s. 26.
Przeczytaj artykuł
Rola dietetyka w opiece przed i po-nowotworowej
Osoby z doświadczeniem choroby nowotworowej to szczególna grupa pacjentów, wymagająca wsparcia terapeutycznego ze strony różnych specjalistów. Wśród nich, uzupełniającą, acz ważną rolę pełni DIETETYK, który współpracując z osobą chorą wspierać będzie proces leczenia i zdrowienia pacjenta, dążyć do poprawy jakości jego życia i uniknięcia wznowy w przyszłości. Edukacja żywieniowa Podstawową rolą dietetyka w opiece przednowotworowej jest edukacja żywieniowa nakierowana na wyjaśnienie związku pomiędzy sposobem żywienia, ilością, jakością i rodzajem spożywanych produktów oraz zastosowaną techniką przygotowania potraw a ryzykiem rozwoju chorób cywilizacyjnych, w tym nowotworów. Dietetyk wytłumaczy krok po kroku, na czym polegają założenia diety przeciwnowotworowej, wskaże optymalną wartość energetyczną i makroskładnikową diety, nauczy komponować posiłki, zweryfikuje konieczność stosowania suplementacji oraz przede wszystkim odpowie na nurtujące podopiecznego pytania. Zmotywuje też do działania w zakresie poprawy nawyków żywieniowych. W zależności od modelu pracy dietetyka i potrzeb pacjenta, każdy specjalista nieco inaczej poprowadzi edukację korzystając z różnych narzędzi, jak: plan żywieniowy, lista zaleceń, tabela ułatwiająca wybór produktów, czy nawet towarzyszenie w trakcie zakupów produktów spożywczych. Mając na względzie holistyczne podejście do profilaktyki nowotworów, dietetyk zwróci uwagę na inne elementy stylu życia: jak aktywność fizyczna, unikanie używek, praca nad kontrolą stresu oraz „dobrym snem”. Identyfikacja nieprawidłowości stanu odżywienia Stan odżywienia człowieka wpływa zarówno na ryzyko rozwoju nowotworu, jak i na ostateczny wynik ich leczenia. Z jednej strony, nadmierna masa ciała, a szczególnie otyłość brzuszna istotnie zwiększa ryzyko raka, a z drugiej obserwuje się, że wiele pacjentów zmaga się z niedożywieniem już w momencie postawienia diagnozy choroby nowotworowej. Obserwacje epidemiologiczne pokazują, że zły stan odżywienia pacjenta pogarsza jego odpowiedź i tolerancję na leczenie, przyspiesza rozwój powikłań, upośledza sprawność oraz negatywnie przekłada się na jakość życia i szanse przeżycia. Szacuje się, że nawet u 20% chorych, bezpośrednią przyczyną zgonu nie jest nowotwór, a rozwijające się w jego przebiegu niedożywienie. Dlatego jedną z podstawowych czynności, którą wykonuje dietetyk podczas wizyty w gabinecie, jest ocena stanu odżywienia pacjenta. Można jej dokonać różnymi metodami: ważąc i mierząc pacjenta, analizując jego wyniki badań laboratoryjnych lub przeprowadzając szczegółowy wywiad. Dietetycy zwykle w swojej pracy wykorzystują specjalistyczne analizatory masy i składu ciała, działające na zasadzie impedancji bioelektrycznej lub pletyzmografii powietrznej. Analizy te są nieinwazyjne, łatwe do wykonania i możliwe do zastosowania u większości pacjentów, a przy tym dostarczają informacji nie tylko o masie ciała, ale przede wszystkim o szacowanej ilości masy mięśniowej, wody, tkanki tłuszczowej, białka i minerałów budujących organizm. Monitorowanie zmian w tych składowych na przestrzeni czasu, pozwala lepiej kontrolować stan odżywienia i dobrać dietoterapię. Mimo, iż pomiar obwodów ciała nie odzwierciedla jego składu, to z uwagi na swoją prostotę zwykle wykonywany jest jako uzupełnienie oceny antropometrycznej pacjenta. Nieprawidłowy stan odżywienia, to nie tylko zbyt niska lub wysoka masa ciała. To także sytuacja, w której obserwuje się niedobory składników odżywczych – te dietetyk zweryfikuje zarówno na podstawie posiadanych badań krwi jak i prowadząc wywiad zdrowotno-żywieniowy. UWAGA!!! Dietetyk nie ma uprawnień do stawiania diagnozy. Prowadzona przez niego analiza dokumentacji medycznej, wyników badań laboratoryjnych służy prawidłowemu zaplanowaniu terapii dietetycznej. Jeśli jednak dietetyk zaobserwuje coś niepokojącego w wynikach badań pacjenta, na pewno skieruje go do odpowiedniego specjalisty. Opracowanie spersonalizowanego planu dietoterapii Kluczowym elementem współpracy dietetyk – pacjent z doświadczeniem choroby nowotworowej jest sprecyzowanie założeń diety, a w wymagających tego sytuacjach – zbilansowanie jadłospisu. Przed opracowaniem planu dietoterapii dietetyk prowadzi z pacjentem obszerny wywiad, w którym pyta go o różne aspekty dotyczące spożywania posiłków. Zadaje pytania zarówno o ilość i rodzaj produktów spożywczych, które zwykle pacjent je, jak również o kwestie dotyczące przygotowania posiłków, czasu ich spożycia, preferencji i możliwości organizacyjnych. Na podstawie wywiadu żywieniowego, dietetykowi łatwiej jest spersonalizować zalecenia czy jadłospis, zidentyfikować nieprawidłowe nawyki żywieniowe i hierarchizować kolejność ich zmiany. Zwykle wywiad żywieniowy poprzedzony jest pytaniami dotyczącymi występowania chorób przewlekłych (obecnych i w przeszłości), zaburzeń, nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych, przyjmowanych leków i suplementów. Istotne są również informacje na temat alergii lub obserwowanych nietolerancji pokarmowych. Na podstawie wywiadu zdrowotnego dietetyk nie tylko podejmuję decyzję dotyczącą założeń dietoterapii, ale również stara się przewidzieć, na jakie ewentualnie problemy np. niedobory składników odżywczych, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego może natrafić pacjent w związku z podjętym/zakończonym leczeniem. Dietetyk także oceni, czy dana osoba jest wstanie w sposób tradycyjny (posiłkami konwencjonalnymi) pokryć zapotrzebowanie na kalorie i inne składniki odżywcze. W przypadku, gdy stwierdzi, że pacjent nie da rady zjeść wystarczających ilości pokarmu – dietetyk pomoże dobrać optymalny preparat odżywczy (tzw. żywienie medyczne, doustne suplementy pokarmowe). Pomoc w walce z dolegliwościami i działaniami niepożądanymi leczenia Większość chorych objętych chemio-, radioterapią lub leczonych chirurgicznie doświadcza dolegliwości, które istotnie pogarszają ich codzienne funkcjonowanie, wpływają na ich sposób odżywiania, a tym samym zwiększają ryzyko niedożywienia. Mogą to być przede wszystkim: - nudności, wymioty, - zaburzenia rytmu wypróżnień, - utrata apetytu, - ból w trakcie połykania lub zaburzenia połykania, - zmiana odczuwania smaku i zapachu, - zmniejszenie ilości produkowanej śliny, suchość w jamie ustnej, - nietolerancje pokarmowe, - zaburzenia metaboliczne. Rolą dietetyka, jest pomoc w doborze produktów spożywczych, które w danej sytuacji będą najlepiej tolerowane oraz edukacja w zakresie technik radzenia sobie z dolegliwościami. Z uwagi na fakt, iż często diety lecznicze kojarzą się pacjentom z nieciekawymi wizualnie i smakowo posiłkami, wielu specjalistów dużo uwagi poświęca na przekonanie podopiecznego (i jego rodziny) do eksperymentowania w kuchni, testowania nowych przepisów i dbałości o wygląd i formę podania dania. Rolą dietetyka jest także wspierać i motywować podopiecznych w całym okresie wprowadzania zmian do swojej diety. Małgorzata Moszak Piśmiennictwo: Muscaritoli M, Arends J, Bachmann P, Baracos V, Barthelemy N, Bertz H, Bozzetti F, Hütterer E, Isenring E, Kaasa S, Krznaric Z, Laird B, Larsson M, Laviano A, Mühlebach S, Oldervoll L, Ravasco P, Solheim TS, Strasser F, de van der Schueren M, Preiser JC, Bischoff SC. ESPEN practical guideline: Clinical Nutrition in cancer. Clin Nutr. 2021 May;40(5):2898-2913. doi: 10.1016/j.clnu.2021.02.005. Beirer, A. Malnutrition and cancer, diagnosis and treatment. memo 14, 168–173 (2021). https://doi.org/10.1007/s12254-020-00672-3
Przeczytaj artykuł
Znaczenie badań przesiewowych w wykrywaniu nowotworów układu pokarmowego
Nowotwory układu pokarmowego stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia pacjentów na całym świecie. Ich wczesne wykrywanie jest kluczowe dla skutecznego leczenia i poprawy rokowań. W tym artykule omówimy znaczenie badań przesiewowych w wykrywaniu nowotworów układu pokarmowego oraz przedstawimy najważniejsze metody badań przesiewowych stosowane w praktyce medycznej. Badania przesiewowe mają na celu wykrycie nowotworów we wczesnym stadium, gdy jeszcze nie dają objawów lub są one niespecyficzne. Dzięki temu istnieje większa szansa na skuteczne leczenie i zwiększenie rokowań pacjenta. Oto kilka najważniejszych badań przesiewowych stosowanych w wykrywaniu nowotworów układu pokarmowego: Kolonoskopia Jedno z najskuteczniejszych badań przesiewowych w wykrywaniu raka jelita grubego. Polega ona na wprowadzeniu elastycznego endoskopu przez odbyt, który umożliwia wizualizację wnętrza jelita grubego. Podczas badania można wykryć polipy, które mogą prowadzić do raka jelita grubego. Jeśli zostaną one znalezione, mogą zostać usunięte w trakcie badania lub pobrane próbki do dalszej oceny histologicznej. Test na obecność krwi utajonej w kale Ten test polega na badaniu próbki kału pod kątem obecności krwi, której nie można dostrzec gołym okiem. Obecność krwi utajonej może wskazywać na obecność polipów lub nowotworów w jelicie grubym. Pozytywny wynik testu zazwyczaj wymaga dalszej diagnostyki, takiej jak kolonoskopia. Gastroskopia Jest to badanie, które pozwala na wizualizację wnętrza przełyku, żołądka i górnego odcinka jelita cienkiego za pomocą elastycznego endoskopu wprowadzanego przez przełyk. Gastroskopia może pomóc w wykryciu na przykład raka żołądka. W trakcie badania można również pobrać próbki tkanek do dalszej oceny histologicznej oraz wycinki do badania w kierunku zakażenia bakterią Helicobacter pylori. Badanie obrazowe Obrazowanie, takie jak tomografia komputerowa (TK) i rezonans magnetyczny (RM), może być stosowane w celu wykrycia nowotworów układu pokarmowego, takich jak rak trzustki. Te techniki umożliwiają dokładną wizualizację narządów wewnętrznych i mogą pomóc w identyfikacji guzów, ocenie ich wielkości i rozmieszczenia. Powyższe badania obrazowe są dokładne i obiektywne, ale też o ograniczonej dostępności. Bardziej powszechnym rozwiązaniem jest badanie USG, które pomimo dokładności uzależnionej od umiejętności wykonującego, może służyć jako wstępne badanie przesiewowe przed kwalifikacją do TK lub RM. Badania przesiewowe są zalecane dla osób o zwiększonym ryzyku rozwoju nowotworów układu pokarmowego, takich jak osoby mające historię przypadków raka w rodzinie, istniejące czynniki podwyższonego ryzyka lub określone objawy. Regularne wykonywanie badań przesiewowych może pomóc w wykryciu nowotworów we wczesnym stadium, co z kolei zwiększa szansę na skuteczne leczenie i poprawę rokowań. Widać więc, że badania przesiewowe odgrywają kluczową rolę w wykrywaniu nowotworów układu pokarmowego we wczesnym stadium. Metody takie jak kolonoskopia, test na obecność krwi utajonej w kale, gastroskopia i badanie obrazowe umożliwiają identyfikację zmian nowotworowych i polipów, co umożliwia wczesne leczenie. Osoby o zwiększonym ryzyku powinny regularnie poddawać się badaniom przesiewowym zgodnie z zaleceniami lekarza. Edukacja społeczna i świadomość znaczenia badań przesiewowych są kluczowe dla zapobiegania i wczesnego wykrywania nowotworów układu pokarmowego. Adam Trzciński
Przeczytaj artykuł
